CAT tools: hulp voor vertalers

CAT (Computer Aided Translation) tools zijn computerprogramma's die het werk van vertalers een stuk gemakkelijker maken. Vertalers vertalen met behulp van het programma, en hebben de taalkeuzes volledig in eigen handen. Het gebruik van CAT tools bespaart vertalers veel tijd en moeite; deze hulpprogramma's zijn dan ook onmisbaar.

Verschil tussen CAT tools en computervertalingen

CAT tools worden ook translation tools, vertaalhulpprogramma's of vertaaltools genoemd, en onderscheiden zich van computervertalingen (machine translation). Computervertalingen worden geheel verricht door computers (bijvoorbeeld Google Translate, Bing en Babylon), met de nodige pre- of post-editing door menselijke vertalers. CAT tools vertalen niet, maar helpen de vertaler terwijl deze een tekst vertaalt. Voorbeelden van CAT tools zijn SDL Trados, Wordfast, DéjaVu, memoQ en MetaTexis.

Het vertaalgeheugen

CAT tools hebben verschillende functies om het werk van vertalers te ondersteunen. Veel opdrachtgevers vereisen dat er met een CAT tool gewerkt wordt, omdat dit kostenbesparend is. Dit komt vooral door een van de belangrijkste functies van CAT tools: het vertaalgeheugen (Translation memory, TM).

Een CAT tool deelt de te vertalen tekst (brontekst) op in segmenten, bijvoorbeeld zinnen, die een voor een tevoorschijn komen en vertaald moeten worden. Wanneer de vertaler een segment vertaald heeft wordt deze vertaling (doeltekst) met bijbehorende brontekst opgeslagen in het vertaalgeheugen. Op deze manier kunnen deze vertalingen steeds opnieuw gebruikt worden, en hoef je als vertaler niet steeds terugkerende zinnen handmatig te vertalen. Als er een vergelijkbaar brontekstsegment tevoorschijn komt, geeft de CAT tool automatisch opties uit eerdere vertalingen weer, die de vertaler dan kan accepteren of aanpassen. Dankzij deze functie hoeft de vertaler alleen nieuwe gedeeltes te vertalen, en dit bespaart veel tijd. Ook zorgt het vertaalgeheugen voor consequent taalgebruik. Met elke vertaling die een vertaler doet wordt het vertaalgeheugen groter en completer. Opdrachtgevers houden doorgaans wel rekening met vertaalgeheugens, en als een te vertalen document veel herhalingen bevat, zal de te ontvangen prijs per woord voor die gedeeltes lager zijn.

Terminologiebank en kwaliteitswaarborging

Een andere belangrijke functie is de terminologiebank (term base), waarin vertalingen van termen kunnen worden opgeslagen. Wanneer een term uit de terminologiebank in de brontekst opduikt, geeft deze functie de eerdere vertaling weer. Dit zorgt voor een consequent taalgebruik, en is ook handig als er verschillende vertalers aan hetzelfde project werken, zodat iedereen de betreffende termen consistent vertaalt. Opdrachtgevers kunnen bijvoorbeeld vooraf een terminologielijst ter beschikking stellen, waaraan de vertaler zich dient te houden. Ook belangrijk is kwaliteitswaarborging (Quality Assurance, QA), waarbij gecontroleerd wordt op bijv. niet vertaalde elementen, inconsequente vertalingen, woordherhalingen, dubbele spaties, interpunctie, spelling etc. Vaak kan de gebruiker ook zelf regels schrijven waarop de vertaling gecontroleerd moet worden.

Andere functies van CAT tools kunnen zijn: toegang tot referentiemateriaal, woordenboeken en het integreren van computervertalingen. Functies verschillen per soort CAT tool, en kunnen ook als apart programma verkrijgbaar zijn als aanvulling op een bestaande CAT tool.