Scrivener is echt voor schrijvers

Scrivener is een programma voor schrijvers. Het biedt veel tools die het proces van het schrijven ondersteunen. De teksten zelf kunnen in kleinere brokken geschreven worden, waarna Scrivener veel mogelijkheden biedt voor het ordenen en herordenen ervan. Daarnaast is het mogelijk om research materiaal te verzamelen en met een druk op een knop weer te bekijken. Tussentijdse ideeën kunnen snel genoteerd en gemakkelijk hergebruikt worden. Scrivener onderscheidt zich van andere tekstverwerkers door de nadruk op het proces van schrijven zelf en veel minder op zaken als opmaak en layout. Scrivener is niet gratis: het kost 45 dollar.

Schrijven

Schrijven is een complexe taak, zeker wanneer het om langere teksten gaat. De handboeken over het schrijven benadrukken dat de schrijver in spe allereerst duidelijk moet zijn over wat hij schrijven wil, om vervolgens een structuur op te zetten die dan ingevuld moet worden met woorden. De praktijk van het schrijven is echter een heel andere. Velen beginnen gewoon. Ergens in het hoofd heeft de schrijver een thema en gaandeweg ontstaat er, hopelijk, een structuur. De eerste woorden die gepend worden zijn maar zelden de eerste woorden van het uiteindelijke verhaal. Een belangrijk onderdeel van de praktijk van het schrijven is juist het laten ontstaan van een structuur. Bij dat gaandeweg structureren wordt regelmatig teruggegrepen op eerdere teksten en op research die de schrijver heeft gedaan, of tussentijds nog doet, en die meestal de vorm krijgt van een archief van artikelen, boeken, websites en aantekeningen. Bovendien, tijdens het schrijven ontstaan vaak ideeën voor andere delen van de tekst, of zelfs voor heel andere verhalen. Om die te noteren moet er maar al te vaak weer een ander venster op het scherm getoverd worden. Bijzaken krijgen al snel de overhand.

De standaard tekstverwerkers als WORD en de vele varianten daarop (Openoffice, LibreOffice, Lotus Symphony en zo meer) reiken voor dit proces van gaandeweg structureren nauwelijks hulpmiddelen aan. Wil men tijdens het schrijven terugvallen op het vergaarde research materiaal, dan moet een nieuw programma geopend worden. Voor het noteren van tussentijdse ideeën zal regelmatig van venster of zelfs programma gewisseld moet worden. Daar komt nog eens bij dat de standaard tekstverwerkers een schrijver vaak verleiden om vroegtijdig rekening te houden met de opmaak van de tekst. Zo wordt de praktijk van het schrijven in de richting geduwd van de theorieën in de handboeken. En inderdaad, zonder een duidelijk van te voren opgesteld plan verzandt men al snel in talloze details die met componeren en schrijven van een tekst niet zoveel meer te maken hebben. Het actieve brein van de schrijver wordt gedwongen tot multitasking met een batterij aan programma’s of anders tot stramien van het vooropgezette plan.

Scrivener

Keith Blount

Keith Blount, een Engelsman die een roman wilde schrijven, ergerde zich mateloos aan de mismatch tussen wat de standaard tekstverwerkers bieden en dat wat een creatief schrijver nodig heeft. De frustratie was zo groot dat hij zichzelf leerde programmeren en zich verdiepte in het grafisch ontwerp van software met als enig doel het maken van een programma dat gericht was op het ondersteunen van het proces van schrijven zelf en niet, zoals de voornoemde tekstverwerkers doen, op het eindproduct. Dat programma is Scrivener geworden. Naar het oordeel van velen, en ik met hen, is hij ruimhartig in zijn opzet geslaagd. Scrivener is een succes geworden en Keith Blount mag zich de oprichter van het bedrijf Literature & Latte noemen. Het is primair ontwikkeld voor de Mac maar al geruime tijd ook beschikbaar voor Windows. De ontwikkeling van de Windows versie lopen wel achter bij die van de Mac versie. Scrivener is niet gratis, al is de prijs van 45 dollar mild te noemen. Downloaden kan via de site van het bedrijf Literature & Latte.

Algemene werkwijze
De algemene werkwijze bij Scrivener is steeds dezelfde. Men begint bij het aanmaken van een project. Er zijn verschillende soorten projecten, zoals de schermafdruk laat zien. Bij de keuze van de projecten toont zich de motivatie van de maker: de meeste standaard projecten zijn gericht op het schrijven van fictie. Afhankelijk van het soort van project dat men kiest worden verschillende bestanden aangemaakt. In een fictie project bijvoorbeeld krijgt men een aantal bestanden erbij die speciaal geschikt zijn voor de beschrijving van personages en locaties. Het meest eenvoudige project is het Blank project dat eigenlijk voor alle soorten schrijfwerk gebruikt kan worden. De schermafdruk hiernaast laat zien uit welke soorten projecten men kan kiezen.

Na het aanmaken van het project kan het schrijfwerk beginnen. Scrivener nodigt uit om dat in “brokjes” te doen. Die brokjes kunnen hele hoofdstukken zijn maar ook scenes, secties of paragrafen. Bij een wetenschappelijk artikel valt te denken aan een opdeling in samenvatting, inleiding, theorie (en/of experiment), conclusie en literatuurlijst. Het samenvoegen van de brokjes tot een hele tekst is een van de dingen waarin Scrivener excelleert. Elke brokje kan afzonderlijk bewerkt worden, maar het is ook mogelijk om al die brokjes als een enkele tekst te bewerken, zonder dat dit de onderliggende structuur vernietigt.

Als het werk gedaan is, dan kan het geëxporteerd worden in verschillende formaten zoals platte tekst, RTF (een, zeg maar, simpele variant van het WORD formaat), multimarkdown (inclusief Latex voor formules), HTML, EPUB en PDF. Scrivener zal echter zelden kant en klaar drukwerk opleveren (hoewel de export naar EPUB zeer goed is) zodat nabewerking in een standaard tekstverwerker vaak nodig is. Dit is geen gemis. Scrivener is er voor de inhoud en voor het proces van schrijven. Een te grote nadruk op de opmaak van een tekst is daarin van minder belang en zelfs eerder storend dan productief. Bovendien is dat een taak die al uitstekend door de standaard tekstverwerkers wordt gedaan. Scrivener zelf biedt wel degelijk de meest noodzakelijke opmaak tools (lettertypes, kopjes, bullets en dergelijke) maar deze zijn met opzet eenvoudig gehouden. Spell checkers in allerlei talen (inclusief Nederlands) zijn uiteraard wel een onderdeel van Scrivener.

Het schrijven
Nadat voor een project (hier is Blank project geselecteerd) gekozen is, verschijnt een scherm dat lijkt op die in de schermafdruk hiernaast. Dit venster herbergt zo ongeveer alles herbergt wat een schrijver direct nodig heeft. Links staat de binder met een overzicht van de teksten die geschreven zijn (onder het kopje Draft) en het research archief dat men wenst te gebruiken (onder het kopje Research).

In het midden het onvermijdelijk edit venster waarin de tekst in een aantal formaten geschreven kan worden. Platte tekst is mogelijk, maar ook RTF en multimarkdown. Rechts staan de mogelijkheden om de tekst te structureren met behulp van samenvattingen, sleutelwoorden, labels en dergelijk. Ook kunnen hier tussentijdse ideeën genoteerd worden. Dit venster toont zeker niet de enige tools die de schrijver ter beschikking staan, maar het zijn wel de meest direct bruikbare.

Een andere kijk op het gedane werk wordt gegeven door het Corkboard dat in de volgende schermafdruk is weergegeven. Alle onderdelen (hier een aantal artikelen voor de site InfoNu) worden hier als kaartjes weergegeven zodat een goed overzicht ontstaat van de vorderingen van het project. Uiteraard kan met een klik op zo’n kaartje de hele tekst weer in het edit venster getoond worden en zelfs kunnen, met een andere klik op een andere knop, alle teksten tegelijk als een lang en te bewerken verhaal tevoorschijn gehaald worden. Op de kaartjes kunnen korte samenvattingen van de teksten geschreven of automatisch gegeneerd worden. Het is ook mogelijk de kaartjes te vullen met afbeelding zodat met Scrivener zelfs een foto galerij gemaakt kan worden.

Slotopmerkingen

Als gezegd, het is ondoenlijk om alle mogelijkheden van Scrivener te bespreken. Tijdens het schrijven zullen zich nog talloze andere mogelijkheden aandienen. Naast het feit dat het programma niet helemaal gratis is, is dit waarschijnlijk het tweede nadeel van Scrivener. De mogelijkheden zijn schier eindeloos en daardoor wat overweldigend. Toch is het goed mogelijk met de standaardinstellingen snel van start te gaan al zal een duik in de meegeleverde en uitstekende handleiding nogal eens nodig zijn.

Een van bruikbare mogelijkheden is om teksten te schrijven zonder afgeleid te worden door het interface van Scrivener. Een scherm zonder knoppen of windows (overigens volledig instelbaar qua kleur en tekstformaat) verschijnt met alleen de tekst om verder bewerkt te worden. Voor degenen die snel afgeleid zijn door allerlei gebeurtenissen op het scherm is dit een uitkomst. Een andere bruikbare tool is het Scrapbook voor het noteren van invallen die beschikbaar blijven over alle projecten heen. Dit indachtig het streven van de maker van Scrivener om zo weinig mogelijk te hoeven wisselen van vensters.

Hoewel Scrivener in opzet gemaakt is voor fictie schrijvers, is het zeker ook nuttig voor non-fictie schrijvers. Met name het (uiterst eenvoudige) multimarkdown format maakt het schrijven van zakelijke en wetenschappelijke schrijven zeer goed mogelijk. Dat Multimarkdown versie in Scrivener ook met formules in Latex kan omgaan, geeft al aan dat Scriveners voor beta-wetenschappers een bruikbare tool is. Scrivener laat overigens het schijven in platte tekst toe, zodat gewerkt kan worden met werkelijk alle formatteringstalen, van NROF tot aan TeX; met eenvoudig copy en paste werk kan de tekst in een opmaakprogramma gezet worden zodat ook qua lay-out goed teksten af te leveren zijn. Voor wetenschappelijke schrijvers is het verder handig om te weten dat Scrivener redelijk overweg kan met literatuurlijsten in een aantal standaardformaten.