Computerpioniers: Konrad Zuse. De eerste?

Onze moderne computer heeft zijn uiteindelijke vorm gekregen door de genialiteit, vastberadenheid en doorzettingsvermogen van enkele belangrijke pioniers over een groot aantal jaren. Eén van deze computerpioniers was de Duitser Konrad Zuse, die de allereerste programmeerbare, moderne computer ontwierp.

Konrad Zuse

Konrad Zuse werd in Duitsland in de stad Berlijn geboren in 1910. In 1927 ging Zuse werktuigbouwkunde studeren in Berlijn, waar hij in 1935 zijn diploma behaalde. Hij ging werken bij Henschel Flugzeugwerke. Hier moest hij veel wiskundige vergelijkingen oplossen en dat kostte veel tijd en moeite. Dat moest toch gemakkelijker kunnen, moet hij gedacht hebben. Hij begon daarom in zijn vrije tijd te werken aan een machine die hem bij het rekenwerk moest helpen.

Zelf bedenken

Als hij kennis had gehad van het werk van Charles Babbage, dan zou het allemaal wat gemakkelijker zijn gegaan. Maar omdat dit niet het geval was, moest hij veel zaken opnieuw bedenken. Het binaire getalstelsel van Leibnitz was hem wel bekend en ook het werk van George Boole. Hij voelde haarfijn aan dat het binaire systeem ideaal was voor het mechaniseren van zijn berekeningen. Zuse ging dus wel uit van het binaire stelsel.
Op eigen kracht werkte Konrad Zuse het principe van de digitale elektromechanica dus opnieuw uit.

De eerste programmeerbare rekenmachine

Zuse stopte met zijn werk bij Henschel, om zich volledig toe te leggen op de ontwikkeling van zijn rekenmachine. Al na enkele jaren, in 1938, had hij zijn eerste machine klaar. Dit was de eerste programmeerbare rekenmachine: de Z1. Deze machine had nog mechanische schakelingen, werkte binair, en had al een apart geheugen.
Een jaar later, in 1939, kwam de Z2. Hierin experimenteerde Zuse al met een tweehonderdtal elektromagnetische relaisverbindingen. In deze machine had Zuse ook al een kaartlezer verwerkt. De kaartlezer kon met ponskaarten overweg.

De Z3

De eerste moderne, volledig elektromagnetische, computer voltooide hij in 1941: de Z3. Geheugen en relaisverbindingen werkten elektromagnetisch. Om het apparaat te laten werken werd een programma gebruikt dat gebaseerd was op het binaire talstelsel. Ook maakte dit programma gebruik van Booleaanse verbindingen.

De eerste? Controversieel...
Later, in 1995, zou aangetoond worden dat de Z3 Turing-volledig was.

<I>Turing-volledig</I>, of <I>Turing-compleet</I> betekent ongeveer dat elke berekening of gegevensbewerking die geprogrammeerd <U>kán</U> worden, ook in <U>dít</U> systeem geprogrammeerd kan worden.

Turing-volledig, of Turing-compleet betekent ongeveer dat elke berekening of gegevensbewerking die geprogrammeerd kán worden, ook in dít systeem geprogrammeerd kan worden.

Dit alles zou betekenen dat de Z3 officieel aangemerkt zou kunnen worden als de eerste computer. De grote en bekende computerontwikkelingen hadden zich aanvankelijk in Groot-Brittannië en Amerika hadden afgespeeld. Dat de eerste computer gebouwd zou zijn op het vaste land van Europa, en dan nog wel in Nazi-Duitsland, was onverwacht, ongewenst en daarom controversieel.

Pionier op alle gebieden

Tijdens bombardementen in de Tweede Wereldoorlog (1944) werden de Z1 en de Z3 vernietigd.
Zuse werkte in een kelder, waar hij veiliger was voor de geallieerde aanvallen, door aan zijn nieuwste model, de Z4. Dit was al een echte 32-bits computer.
Na de Tweede Wereldoorlog ging het gezin Zuse in Beieren wonen en de Z4 ging natuurlijk mee.
Aanvankelijk verdiende Zuse hier zijn geld door landschappen te schilderen. In de tussentijd werkte hij door aan de Z4 en hij ontwikkelde de eerste hogere programmeertaal Plankalküll, ook al bracht hij dit pas in 1972 in de openbaarheid. Ook op dat terrein was Zuse dus echt een pionier.

Na de oorlog

1949 werd voor Zuse het jaar van de doorbraak. Hij werd met zijn Z4 ingehuurd door een Zwitsers bedrijf. De Z4 was op zijn beurt een pionier: de eerste werkende computer op het vasteland van Europa en later ook de eerste computer die ooit werd verkocht.

Dank zij de inkomsten voor de verkoop van de Z4 kon Zuse zijn bedrijf nieuw leven inblazen. Zuse bouwde computers in serie, en leverde aan grote bedrijven. De concurrentie was groot, vooral ook omdat IBM in Amerika steeds meer computers verkocht. Het bedrijf van Konrad Zuse, Zuse KG, werd in 1964 overgenomen en in 1967 ging het op in Siemens.

Na de overname werd Konrad Zuse hoogleraar in Göttingen. Hij legde zich daarnaast steeds meer toe op het schilderen.

Erkenning

Het heeft lang geduurd voor Konrad Zuse erkenning kreeg voor al zijn werk. Hoewel hij in eigen land erkend werd voor zijn inspanningen en ook een aantal onderscheidingen kreeg, werd hij door de rest van de wereld genegeerd. Ongetwijfeld heeft het feit dat zijn doorbraken werden gehaald in de tijd dat Duitsland onder het Nazi-juk leefde hier mee te maken.

In 1995 regelde Bill Gates, op dat moment de topman van Microsoft, een ontmoeting met de 85-jarige Konrad Zuse. In dat jaar ook kreeg hij het Bundesverdienstkreuz en het erelidmaatschap van de Chaos Computer Club.
Konrad Zuse overleed in datzelfde jaar, 1995.

Na zijn dood, in 1998, werd bewezen dat de Z3-computer Turing compleet was (zie kader). Hierdoor kon men niet meer om de erkenning van Konrad Zuse heen. In 2003 werd hij in de lijst grootste Duitsers aller tijden door de Duitse televisiekijker op de vijftiende plaats gezet.

In het Duitse Techniekmuseum in Berlijn kun je een replica bekijken van de Z1-computer.

Charles Babbage / Bron: Samuel Laurence, Wikimedia Commons (Publiek domein)