Schrijven met eenvoudige opmaaktalen

Eenvoudige opmaaktalen als markdown, multimarkdown en wiki markup bieden een alternatief voor het werken met een tekstverwerker. Met een klein aantal codes verwerkt in de tekst zelf wordt een tekst opgemaakt. Het biedt dus een alternatief voor het werken met tekstverwerkers. Behalve dat geen dure tekstverwerker aangeschaft hoeft te worden hebben ze het voordeel dat de aandacht volledig uit kan gaan naar de inhoud en de structuur van de tekst.

Eenvoudige opmaaktalen

In een eenvoudige opmaaktaal, ook wel descriptieve opmaaktaal genoemd, staan codes tussen de tekst om aan te geven wat de functie is van een bepaald tekstgedeelte. De codes zijn vooral bedoeld om de structuur van de tekst aan te duiden en richten zich nauwelijks op de visuele presentatie van een tekst. In de opmaaktaal markdown bijvoorbeeld wordt een = teken gebruikt om aan te geven dat een regel een titel is, zoals het volgende voorbeeld laat zien


Voor iemand die gewend is aan de moderne tekstverwerkers zal dit er op het eerste gezicht lelijk uitzien. Toch heeft deze lelijkheid zijn voordelen. Ten eerste kunnen teksten geschreven worden in gewone editors. De aanschaf van dure software is niet nodig. Maar nog belangrijker is dat de aandacht min of meer noodgedwongen zich zal richten op de structuur en de inhoud van een tekst. Dat is bij de standaard tekstverwerkers wel anders. Ook daar worden codes in de tekst gezet, vaak via het kiezen van menu-opties, maar die blijven in de regel verborgen voor de gebruiker. Wat men wel ziet, is het effect van de codes. Door dit WYSIWIG (What You See Is What You Get) principe wordt in een deel van de aandacht van de schrijver getrokken naar de visuele presentatie van een tekst. In de fase van het schrijven zelf leidt dat tot een vorm van multitasken. Dat is iets waar mensen slecht in zijn, vaak zonder het zelf te beseffen.

De codes (zoals het = teken in het voorbeeld) van een descriptieve of eenvoudige opmaaktaal richten zich vrijwel uitsluitend op de bepaling van de structuur van een tekst. Behalve voor kopjes zijn er codes voor verschillende soorten opsommingen, voor hyperlinks, voetnoten, tabellen, figuren en dergelijke. Soms zijn er ook codes om formules in een tekst in te voeren. De visuele opmaak van de tekst speelt tijdens het schrijven geen rol. De uiteindelijke presentatie van de tekst kan vrijwel volledig overgelaten worden aan zogenaamde parsers. Dat is software die een tekst "leest" en vertaalt naar een ander formaat dat ofwel direct gelezen kan worden ofwel geïmporteerd kan worden in een tekstverwerker of desktop publishing programma om de lay-out nog verder te verfijnen. De strikte scheiding tussen het proces van schrijven en het proces van het visueel opmaken wordt algemeen gezien als het grootste voordeel van de eenvoudige opmaaktalen. Daar komt nog bij dat de benodigde software - de editors en de parsers - in de regel gratis beschikbaar is.

Eenvoudige opmaaktalen versus andere opmaaktalen

De klasse van opmaaktalen is groot en gevarieerd. Meestal worden er drie groepen onderscheiden. In de eerste groep van presentatie gerichte opmaaktalen zitten de opmaaktalen die vrijwel uitsluitend gericht zijn op de visuele presentatie van een document. Deze worden onder andere gebruikt in de meer bekende tekstverwerkers. In de tekst zelf zitten talloze codes die bepalen hoe een tekst eruit ziet. De codes zijn meestal verborgen voor de gebruiker maar het effect ervan is direct zichtbaar. Het WYSIWIG (What You See Is What You Get) principe staat hier voorop.

In de tweede groep (procedurele opmaaktalen) zitten de talen waarin de codes wel voor de gebruiker zichtbaar zijn opgenomen. Deze talen lijken wel wat computerprogramma's waarin teksten en commando's voorkomen. De codes duiden zowel de structuur van de tekst als de visuele presentatie ervan aan. Latex en Tex zijn de bekendste voorbeelden uit deze groep.

In de derde groep van descriptieve opmaaktalen, de groep waar het hier om gaat, zitten de codes ook in de tekst zelf, maar daarbij gaat het steeds om een klein aantal codes die zich ook nog eens (vrijwel) uitsluitend richten op de structuur ervan. De presentatie van de tekst wordt (vrijwel) volledig overgelaten aan de parsers. De meest bekende voorbeelden ervan zijn setext, markdown, multimarkdown, textile en wiki markup. De laatste wordt onder andere gebruikt om teksten voor Wikipedia te schrijven. Om een indruk te krijgen van hoe dat er uit ziet volgt nu een korte tekst die geheel is opgemaakt in multimarkdown.


De titel van dit tekstsegment volgt na een = teken. Op de tweede regel staat een subkopje van het tweede niveau. Dit wordt aangegeven door twee = tekens. Het aantal = tekens bepaalt het niveau van het kopje. Het maximum aantal is 7.

Dan volgt een opsomming. Elke regel in de opsomming moet beginnen met een *. De parser zal dit vertalen naar een mooie opsomming met bullets in een output formaat naar keuze. Dat kan RTF zijn, het Word formaat, PDF, HTML of zelfs Epub.

Het voorbeeld laat zien dat multimarkdown kan ook overweg met formules. Tussen de tekens ( en ) kunnen formules geschreven worden in Tex (of Latex) formaat. Dat is veruit de meest gebruikte taal voor het schrijven van formules en maakt alleen gebruik van standaard lettertekens.

Nergens hoeft de schrijver zich druk te maken over de lay-out. Al wat nodig is, is aandacht voor de tekst zelf. Het aantal codes dat gebruikt mag worden bij de eenvoudige opmaaktalen is zeer klein en kan in korte tijd aangeleerd worden. Leren werken met een tekstverwerker kost in de regel aanzienlijk meer tijd dan het aanleren van een eenvoudige opmaaktaal.

Algemene werkwijze

De algemene werkwijze bij gebruik van een eenvoudige opmaaktaal bestaat uit twee en soms drie fasen. In de eerste fase wordt de tekst geschreven en in de tweede wordt de tekst met behulp van een parser omgezet naar een ander formaat. In een enkel geval volgt er nog een derde fase. De parser kan de tekst omzetten naar een formaat dat geïmporteerd kan worden in een tekstverwerker of desktop publishing programma. Daarmee kan desgewenst de visuele presentatie nog verder verfijnd worden.

De parsers die nodig zijn voor de conversie van een opmaaktaal naar een ander formaat zijn in de regel gratis te downloaden en zeer flexibel. Een programma als Pandoc bijvoorbeeld accepteert vrijwel elke tekst opgemaakt in een eenvoudige opmaaktaal en kent een groot aantal output formaten. Daartoe horen het Word formaat, PDF en Epub, maar ook HTML en XML en nog een aantal anderen. Soms is ook een “terugconversie” mogelijk van, zeg, HTML naar een descriptieve opmaaktaal. Zeker met markdown en multimarkdown kunnen parsers als Pandoc goed overweg.

Voordelen

Omdat de descriptieve opmaaktalen zo eenvoudig zijn, is de omzetting naar een ander formaat meestal probleemloos. Mensen die werken met geavanceerde tekstverwerkers als Word of OpenOffice maken nogal eens gebruik van de specifieke mogelijkheden ervan. Die mogelijkheden hebben niet altijd een equivalent in een ander formaat zodat een conversie nogal eens problematisch is.

Een document geschreven in een eenvoudige opmaaktaal werkt dus als een moederdocument. Dit is handig voor mensen die hun teksten op verschillende manieren naar buiten willen brengen. Denk aan een blogger. Als een blog in een descriptieve opmaaktaal is geschreven dan kan het eenvoudig naar HTML omgezet worden. Maar dezelfde tekst kan ook naar PDF vertaald om het, bijvoorbeeld, op te sturen naar geïnteresseerde lezers. Mocht de tekst een onderdeel worden van boek waaraan door meerdere auteurs gewerkt worden, dan kan de blogger het omzetten naar een Word file. De mede-auteurs kunnen er direct mee aan de slag (aangenomen tenminste dat deze mede-auteurs niet met een opmaaktaal werken). Vanuit een enkel document kunnen zo meerdere doelen gediend worden.

De meeste tekstverwerkers laten, als gezegd, al tijdens het schrijven zien hoe het eindproduct eruit ziet. Dat werkt positief wanneer de tekst qua inhoud en structuur al af is, maar kan negatief doorwerken wanneer de aandacht nog naar de inhoud en structuur uit zou moeten gaan. De meeste descriptieve opmaaktalen dwingen de schrijver om alleen aandacht te besteden aan inhoud en structuur. De lay-out wordt automatisch verzorgd door de parsers en mocht het resultaat niet goed genoeg zijn dan kan het alsnog geïmporteerd worden in een tekstverwerker of desktop publishing programma om het verder te verfijnen.

Lees verder

• Setext: opmaak voor platte tekst