Viditel van de PTT: een voorloper van het Internet en E-mail

Tijdens de Firato (een tentoonstelling voor audiovisuele apparatuur) in 1978, werd voor het eerst in Nederland een demonstratie gegeven van Viewdata en Teletekst. Beide technologieën maakten het mogelijk om informatie op te vragen en weer te geven op een televisiescherm. Een jaar later begon de PTT in samenwerking met de TU Delft, aan de experimentele fase van het zogenaamde Viditel-systeem. Viditel was een Nederlandse dienst die gebruik maakte van de Viewdatatechnologie. In 1979 werd er ook voorspeld dat Viewdata uitgebouwd kon worden tot een wereldomvattend netwerk, waarop ieder moment van de dag de meest uiteenlopende informatie geraadpleegd zou kunnen worden. Inmiddels is de technologie allang ingehaald door het Internet van vandaag de dag, maar het heeft zeker een plaats verdiend tussen de technologieën die aan de wieg van het Internet stonden.

Artikelindeling

• Viewdata: een verbeterde methode
• Interactieve videotex
• Het Viditel-systeem van de PTT
• Een kleine gebruikersgroep
• Viditruck: exclusief voor DAF Nederland Bedrijfswagen B.V.
• Verdere ontwikkelingen voor Viditel
• Snel en makkelijk informatie vinden met Vidiwoord
• Schrijven en tekenen met de Vidibord-uitbreiding
• Een speciale telefoon voor Viditel
• Hoe had Viditel kunnen floppen?
• Minitel: Een succes in Frankrijk!

Viewdata: een verbeterde methode

Anno 1978 was het al enige tijd mogelijk om de inhoud van een computergeheugen te raadplegen via een telefoonlijn. Dit was echter een ingewikkeld proces dat hoge kosten met zich meebracht. Hierdoor was het voor consumenten dan ook van weinig belang om zich ermee bezig te houden. Met dat in gedachte, werd er in 1978 een experimentele dienst genaamd "Viewdata" gestart door het Engelse bedrijf "British Telecom". Viewdata werd in datzelfde jaar door British Telecom uitgebracht met de merknaam "Prestel". Met Prestel-apparatuur zou het verbinden met een databank via een telefoonlijn simpeler, overzichtelijker en goedkoper zijn. Net als veel andere landen in Europa, nam ook Nederland de systeemsoftware van Prestel over.

Viewdata in grote lijnen
Viewdata betekent simpelweg informatie opvragen uit een databank via apparatuur als een computer, terminal of zelfs een speciale televisie. In Nederland werd Viewdata van 1979 tot en met 1989 uitgegeven door de toenmalige PTT (Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie), onder de naam "Viditel". Toen de Viditel-dienst in september 1989 stopte, werd het door "Videotex Nederland" vervangen. Videotex Nederland zou op 1 januari 1997 ophouden te bestaan en werd vervangen door het toen populaire "Planet Internet".

Interactieve videotex

Veel landen hadden in de jaren 80 hun eigen apparatuur ontwikkeld om databanken te benaderen via de telefoonlijn, dat vervolgens kon worden weergegeven op een beeldscherm. De verzamelnaam voor al die apparatuur was "interactieve videotex". Het probleem in die tijd was dat er voor al die apparatuur geen afgesproken standaard was. Hierdoor was vaak verschillende apparatuur onderling niet uitwisselbaar. Een terminal ontwikkeld voor het zogenaamde "Telidon" uit Canada, kon bijvoorbeeld niet gebruikt worden voor het zogenaamde "Captain informatiesysteem" van Japan. Dit betekende dus dat eventuele voordelen van apparaat A niet gebruikt konden worden bij informatiesysteem B. Destijds werd er dan ook al overlegd om één standaard te ontwikkelen die wereldwijd geaccepteerd zou worden.

Het Viditel-systeem van de PTT

Toen ook Nederland Prestel had overgenomen, werden er een aantal mogelijkheden aan toegevoegd. Dit gebeurde in het Dr. Neher Laboratorium van de PTT in Leidschendam en op de Technische Universiteit in Delft. Hierdoor ontstond "Viditel", een dienst die later ingevoerd zou worden door PTT Telecom. De naam Viditel is opgebouwd uit twee delen, namelijk: Vidi dat "Ik zag" betekent (uit het Latijn: als in de bekende uitspraak van Julius Cesar "Veni, Vidi, Vici") en tel als in "telefoon". Zoals de naam destijds al deed vermoeden, had het iets te maken met iets zichtbaars en dat gebruik maakte van de telefoon. Hoewel de Viditel-dienst in de zomer van 1981 definitief van start was gegaan, verbleef het in de periode van 1979 tot juni 1984 in een experimentele fase.

Een kleine gebruikersgroep

In mei 1982 waren er ongeveer 5000 Viditel-klanten en de databank bestond toen uit ongeveer 100.000 informatieve pagina's. Zo waren er onder andere pagina's voor het nieuws, spelletjes, belastingen, reizen en het onderwijs. Viditel-klanten konden onderling ook berichten met elkaar uitwisselen via een functie genaamd "Vidibus". Om de databank te benaderen had een Viditel-klant een speciaal numeriek toetsenbord nodig, hierop zaten ook knoppen voor de tekens * en #. De klant had ook een modem nodig dat voor 10 gulden per maand van de PTT gehuurd kon worden. Ook was er een speciaal televisietoestel nodig die informatie uit de databank leesbaar kon maken op het beeldscherm. Zo'n televisie beschikte over een zogenaamde "Viditel-decoder".

Viditruck: exclusief voor DAF Nederland Bedrijfswagen B.V.

Uniek in Nederland was het speciale Viewdata-systeem "Viditruck" voor DAF Nederland Bedrijfswagen B.V.. Viditruck werd verzorgd door de Beeld- en Tekstcommunicatieafdeling van Phillips Telecommunicatie in Den Haag. De Viewdata-bank voor Viditruck bevond zich in Eindhoven. Viditruck was een informatiesysteem dat vooral werd gebruikt door de dealers van DAF. Viditruck maakte het onder andere mogelijk om de meest recente (prijs)specificaties van praktisch alle DAF bedrijfswagens te raadplegen. Om Viditruck te benaderen belde een dealer via zijn of haar terminal naar de centrale computer (de Viditruck databank) en voerde via het toetsenbord zijn of haar toegangscode in.

De toegangscode gaf ook aan tot welk gedeelte van Viditruck de dealer toegang had. Door een bepaald trefwoord of paginanummer in te toetsen kon de dealer uitkomen bij de benodigde informatie. In het geval dat de dealer een trefwoord niet zou weten, dan kon hij of zij stapsgewijs via de terminal bepaalde details uitsluiten om alsnog bij de juiste informatie uit te komen. In totaal had Viditruck vier verschillende toegangsniveaus, deze dienden ook als een zekere beveiligingslaag. Een voorraadbeheerder kon op zijn of haar toegangsniveau bijvoorbeeld wel leveranciers raadplegen, maar niet het klantenbestand inzien.

Verdere ontwikkelingen voor Viditel

Omdat een televisie met de Viditel-decoder destijds erg duur was (duizend gulden bovenop de prijs van een gewone televisie), kon de decoder later ook los gekocht worden. Hierdoor werd het mogelijk om bijna elke televisie geschikt te maken voor Viditel. Voor mensen die destijds over een computer beschikten kon het ook interessant zijn om Viditel via de computer te raadplegen. Veel onderdelen in de Viditel-apparatuur waren namelijk ook in een gewone computer terug te vinden. Met een kleine hardware- en softwarematige aanpassing kon de computer als een zogenaamd Viditel-terminal gebruikt worden. Het voordeel om Viditel via de computer te benaderen zat vooral in minder apparatuur en kostenbesparing. Zo waren de speciale Viditel-televisie en het Viditel-toetsenbord niet meer nodig. Hierdoor was Viditel via de computer zowel ruimte- als kostenbesparend.

Snel en makkelijk informatie vinden met Vidiwoord

In de begindagen van Viditel konden klanten moeilijk de informatie vinden die ze nodig hadden. Dit kwam omdat de zoekstructuur inefficiënt was opgezet. Hierdoor ging het Dr. Neher Laboratorium aan slag met "VAKIR" (Videotex Advanced Keyword system). VAKIR was een geavanceerd systeem dat met behulp van trefwoorden informatie kon vinden op Viditel en werd onder de naam "Vidiwoord" uitgegeven. Naast het makkelijker vinden van informatie beschikte Vidiwoord ook over spellingscontrole, hierdoor werden fout getypte woorden automatisch verbeterd.

Schrijven en tekenen met de Vidibord-uitbreiding

"Vidibord" was een uitbreiding voor Viditel die het mogelijk maakte om ook berichten met de hand te schrijven. Vidibord bestond uit een paneel waarop een drukgevoelige laag was aangebracht en stond in verbinding met het modem. Om het handschrift op het beeldscherm weer te geven, moest de gebruiker met een elektronische pen schrijven op de drukgevoelige laag. Uiteraard konden er ook tekeningen gemaakt worden met Vidibord.

Een speciale telefoon voor Viditel

In 1984 werd op de efficiency-beurs in de RAI Amsterdam een nieuw soort telefoon genaamd de "PTT Telemix 300" gepresenteerd door PTT Telecom. De PTT Telemix 300 was een terminal die naast telefoneren ook gebruikt kon worden om data mee te ontvangen en te verzenden. De datamogelijkheid van de telefoon was uiteraard gekoppeld aan de Viditel-databank. De PTT Telemix 300 beschikte over alle onderdelen die nodig waren om verbinding te maken met Viditel. Zo beschikte de telefoon over een ingebouwd modem, een Viditel-decoder, een beeldscherm en natuurlijk een toetsenbord.

Hoe had Viditel kunnen floppen?

Het is duidelijk dat Viditel en hoofdzakelijk de achterliggende Viewdata-technologie hun tijd ver vooruit waren. Als je er met de wetenschap van vandaag de dag naar zou terugkijken, dan kun je stellen dat Viditel zowel een voorvader van het Internet als e-mail is. Het is daarom ook erg bizar dat er weinig bekend is over deze voorloper van het Internet. Zoekresultaten over het ontstaan van het Internet leiden vaak al snel naar het zogenaamde "ARPANET". Om verschillende redenen was Viditel nooit echt aangeslagen in Nederland, de hoofdreden hiervoor is misschien wel de hoge kosten die het met zich meebracht. Ook de omslachtigheid uit de begindagen zou er niet aan hebben bijgedragen. Daarbovenop zagen mensen op het eerste gezicht ook geen verschil tussen Teletekst en Viditel. Misschien is dit wel de reden geweest dat Viditel in de vergetelheid is geraakt.

Minitel: Een succes in Frankrijk!

In Frankrijk pakte men het destijds slimmer aan. In 1981 begon de Franse PTT terminals voor het zogenaamde "Minitel" cadeau te geven, of te verkopen tegen een zeer lage prijs. De Minitel-dienst was in eerste instantie bedoeld om te dienen als een elektronische telefoongids. De achterliggende gedachte hierbij was om de papieren telefoongids te vervangen door het aan te bieden in een digitale vorm. Naast dat de apparatuur voor Minitel praktisch gratis was, wou men ook het raadplegen van de Minitel-dienst kosteloos maken. Dit had als gevolg dat er veel interesse voor Minitel ontstond. In tegenstelling tot de meeste andere landen trok Frankrijk veel klanten voor de dienst aan. Door het grote en groeiende aantal klanten werd het voor informatieleveranciers erg interessant om informatie via Minitel aan te bieden. In de zomer van 1988 waren er in Frankrijk vier miljoen Minitel-klanten.

Lees verder

• Surfen op het internet van vroeger met The Wayback Machine
• De allereerste smartphone: IBM Simon Personal Communicator
• Een tekstbericht of een signaal ontvangen met een semafoon