I.B.M. System/38 beginselen in mensentaal

Om een beter inzicht te krijgen in hoe de hedendaagse IBM Midrange-systemen werken, is het interessant om terug te blikken op de beginfase van dit tijdperk. De S/38 werd in het begin van de jaren 90 in Europa uitgewuifd door de AS/400 die in Rochester (USA) ontwikkeld werd onder de codename "Silverlake". Het project werd angstvallig geheim gehouden en de bekendmaking in Europa met grote luister gevierd in het IBM communicatiecentrum te Terhulpe, nabij Brussel. Schrijver dezes was een van de gelukkigen die dit persoonlijk mocht meemaken.

De System/38: de omgekeerde wereld

Waar de mainframe-machines zoals de IBM System/360 en de Siemens BS-2000 op afstand gevoed konden worden door ponskaartlezers, kende de S/38 een heel andere invoermethode. De kartonnen Hollerith-kaart met tachtig kolommen en twaalf rijen was in één klap verleden tijd bij het zien van deze nieuwste technologie. Een beeldscherm met een klavier welke via een twinax-kabel werd gekoppeld aan de centrale computer was voortaan de manier om met de CPF (Control Program Facility) te praten.

In plaats van soms enkele uren te moeten wachten tot de mainframe de resultaten van een compilatie of uitvoering van een programma via de telefoonlijn terug naar het klaslokaal stuurde, gaf de S/38 je binnen de 5 seconden via het werkstation feedback met alle informatie betreffende de opdracht die je gegeven had. "Interactief" werd dit genoemd. Je typt een opdracht in, drukt op Enter en je ziet als het ware de computer denken. Tijdens die korte periode is het klavier geblokkeerd en zie je onderaan op het beeldscherm een wit blokje dat "Input Inhibited" aanduidt. Zodra je het antwoord van het besturingssysteem hebt ontvangen, kan je het bekijken en heeft de CPF het klavier terug vrij gegeven.

Het was echt wel de omgekeerde wereld.

De System/38

Het felbesproken computersysteem IBM System/38 was een machine die op technisch vlak bijzonder vernuftig in elkaar stak en zowel "Interactief" als "in Batch" kon werken. Het toestel stond onder controle van de CPF (Control Program Facility) een multitasking-besturingssysteem met ongekende mogelijkheden en verbazingwekkende functies.

"Interactief" betekent, zoals hierboven reeds beschreven, dat de gebruiker via een werkstation (beeldscherm met klavier) rechtstreekse toegang heeft tot de computer en kan communiceren in wat in het vakjargon "real time" (reële tijd) wordt genoemd. De CPF verwerkt de ingevoerde opdracht en blokkeert het klavier van de gebruiker tot hij klaar is met de uitvoering ervan waarna hij het resultaat op het scherm afbeeldt en het klavier vrijgeeft.

"in Batch" betekent dat de gebruiker een opdracht geeft aan de computer om een bepaalde taak aan een takenwachtrij toe te voegen, zodat het klavier niet geblokkeerd wordt en hij onmiddellijk een andere opdracht kan invoeren. De taak wordt dan uitgevoerd in een ander gedeelte van het werkgeheugen van de machine. Na uitvoering krijgt de gebruiker een bericht toegestuurd.

Het was een gebruik bij de S/38 dat benamingen van objecten en commando's werden opgebouwd uit groepjes van letters die rechtstreeks te maken hadden met het woord waarvan ze afgeleid waren. Zo was bijvoorbeeld de code DSP de afkorting voor "display", stond de code "SPL" voor "spooled" en F voor "file". De combinatie van deze codes was dan de naam van de opdracht DSPSPLF (Display Spooled File) die je op je werkstation kon ingeven en die je de inhoud van een afdrukbare lijst toonde (zie afbeelding 1).

Het gebruik van deze afkortingen stond je toe om snel een heel eenvoudig de talloze opdrachten en commando's te leren kennen. Bovendien was er een uitgebreide zoekfunctie beschikbaar waarbij je via menu's en submenu's tot op het bot kon zoeken naar de instructie die je wenste uit te voeren.

Vijf basis-subsystemen

Het centrale werkgeheugen van de S/38 werd opgedeeld in subsystemen, die elk afzonderlijk werden bestuurd en elk een afzonderlijk deel van de verwerkingscapaciteit van de machine opeisten. Bij het opstarten van de computer werden ze steeds in éénzelfde vaste volgorde geactiveerd. Deze vijf basis-subsystemen kregen uiteraard een vaste benaming:

• QCTL
  
• QSYS
  
• QINTER
  
• QPGMR
  
• QBATCH
  

Merk op dat de beginletter van deze subsystemen steeds de letter Q is. Het was een algemene regel voor de S/38 dat alle objecten, die behoren tot het besturingssysteem of die erdoor werden aangemaakt, zowel tijdelijk als permanent, een naam kregen die begon met de letter "Q".

Naast de vijf basis-subsystemen kon de systeemverantwoordelijke ook zelf eigen subsystemen toevoegen waarvan de naam dan uiteraard niet mocht beginnen met de letter "Q".

QCTL

CTL staat voor "Controle". Dit subsysteem beheerde de aparte operator-console die in het toestel was ingebouwd (zie inleidingsfoto). De console was enkel toegankelijk voor de systemoperator en diende om ervoor te zorgen dat de machine bestuurbaar bleef.

QCTL was o.a. de ultieme uitweg mocht er bijvoorbeeld een programma in een oneindige en onverbreekbare lus lopen.
Maar bovenal werd QCLT gebruikt om in zogenaamde "restricted mode" te werken bij het nemen van een algemene backup of bij het bijwerken van de besturingssoftware. Alle andere subsystemen (met uitzondering van QSYS) werden dan gedeactiveerd, zodat niemand nog toegang had tot de computer en er geen enkele taak nog actief was, inclusief uitdrukken van lijsten.

QSYS

De algemene controle van de System/38 door het besturingssysteem werd ondergebracht in het subsysteem QSYS. Geen enkele gebruiker had toegang tot dit subsysteem en het werd uitsluitend gebruikt door de CPF.

QINTER

Dit subsysteem bevatte de definities en procedures van alle interactieve gebruikers-werkstations. Elke gebruiker die toegang had tot de S/38 kreeg een gebruikersprofiel en een wachtwoord. Elk aangesloten werkstation had dan weer een identificatie die meestal afhankelijk was van de twinax-kabel waaraan het fysiek verbonden was. Er konden tot zes toestellen op één twinax-kabel in serie worden aangesloten.

Van het ogenblik dat iemand een beeldscherm aan zette via de aan/uit-schakelaar merkte de CPF dit op en werd het geactiveerd in het subsysteem QINTER. Na het ingeven van gebruikersnaam en -wachtwoord kon de gebruiker via zijn persoonlijk menu op een interactieve manier met de computer communiceren.

Elke opdracht die via het klavier werd ingegeven, werd uitgevoerd in de geheugenpartitie die toegewezen was aan het subsysteem QINTER. Na het drukken op de ENTER-toets bleef het klavier geblokkeerd tot de CPF het commando had verwerkt en eventuele resultaten had terug gestuurd.

De applicatiegebruikers werkten steeds via menugestuurde opties en beschikten meestal zelf niet over een zogenaamde "command-prompt". Die was voorbehouden voor het IT-personeel vanwege het hoog technologisch karakter en uit veiligheid.

QPGMR

PGMR staat voor "Programmeur". Vooraleer een gebruiker bepaalde taken kon uitvoeren, moesten die uiteraard ontwikkeld worden door het IT-personeel welke bestond uit analisten, programmeurs, testers en de security officer (de verantwoordelijke over de veiligheid op de computer). De informatici werkten op een totaal andere basis dan de gebruikers die hun programma's uitvoerden ter ondersteuning van hun eigen taak binnen het bedrijf. Daarom werd voor hen ook een apart subsysteem voorbehouden zodat ze beiden onafhankelijk konden werken. Heel toepasselijk werd dit dan QPGMR genoemd.

De IT-mensen beschikten over een "command-prompt" (afbeelding 2) waarop ze alle commando's, waarvoor ze de toelating hadden, konden uitvoeren. De "command-prompt" was een systeemprogramma dat een lange regel toonde waarop je het commando kon ingeven dat je wenste uit te voeren. Via bepaalde spelregels kon je bijkomende informatie verkrijgen tot op het allerdiepste niveau.

QBATCH

QBATCH was het subsysteem waarin de meeste losstaande programma's of taken werden uitgevoerd. Een gebruiker die een vooraf gedefinieerde taak wenste uit te voeren, plaatste die hetzij manueel, hetzij via een voorgeprogrammeerde instructie, in een takenwachtrij (Jobqueue). De CPF beheerde de uitvoering van alle taken en zorgde er dan voor dat deze een na een werden geactiveerd. De resultaten werden in een spool-bestand (= lijst) bewaard, die niet alleen rechtstreeks uitgedrukt, maar ook bekeken kon worden op het beeldscherm van de gebruiker die de taak had gelanceerd.

Naast de drie basis-subsystemen waren er ook nog enkele kleinere voorzien om bepaalde functies binnen de S/38 te sturen:

• QSPL: omvatte het beheer van de printers die aan het systeem waren aangesloten
• QSNADS: werd in een latere faze toegevoegd om de verbinding met andere machines te beheren (zoals andere S/38's en personal computers die als werkstation werden gebruikt).