Op weg naar de eerste smiley

De eerste moderne smiley is naar alle waarschijnlijkheid bedacht en voor het eerst gebruikt door Scott E. Fahlman. Na een extensieve zoektocht door allerhande archieven kon zelfs een heel specifieke datum aan deze gebeurtenis toegekend worden: 19 september, 1982. Dit ontstaansverhaal en de datum zijn genoegzaam bekend. Minder bekend is waarom de smileys werden ingevoerd en welke overwegingen daarbij een rol hebben gespeeld. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, is de invoering van de smiley een doelbewust, zij het hilarisch verlopen, proces geweest.

Bulletin Boards

De bulletin boards van het Carnegie Mellon Instituut werden rond de jaren 80 van de vorige eeuw veel gebruikt, met name door medewerkers en studenten van de afdeling computerwetenschappen. Wat toen een bulletin board heette zou nu een newsgroup genoemd kunnen worden. Ze speelden een belangrijke rol binnen de gemeenschap van computer deskundigen. Lezingen werden erop aangekondigd en elkaars vragen werden vrijuit, vaak met een kwinkslag, beantwoord. Men aarzelde ook niet om ze te gebruiken voor roddels, gezelligheid en terugkrijgen van verloren voorwerpen. De toon was in de regel informeel, om niet te zeggen jolig.

Reflectie over grap en ernst

Het was precies die joligheid die soms voor problemen zorgde. Een enkele keer werden dingen serieus genomen die als grap bedoeld waren. De onmiddellijke aanleiding voor de smiley-discussie is daar een voorbeeld van. Iemand suggereerde dat er met kwik geëxperimenteerd werd in de liften van het Carnegie Mellon Instituut. Het was bedoeld als een grap maar een aantal mensen nam het serieus en begonnen zich zorgen te maken over de veiligheid in de liften.

Zulke verwarringen gaven aanleiding om na te denken over het verschil tussen de bedoeling van een bericht en de uiteindelijke interpretatie ervan. Een van de deelnemers, Neil Schwartz, opende de discussie met het voorstel om een grappig bedoeld bericht te voorzien van een speciaal symbool. Hij stelde voor om het *-teken in het onderwerps-veld (subject) op te nemen wanneer de afzender het zelf een grap vond. Zonder nadere argumentatie ageerde Joseph Gringer tegen dit voorstel; niet het *-teken moest daarvoor gebruikt worden, maar het %-teken. Anthony Stentz voerde de discussie verder op met de, hilarische, suggestie om * voor goede grappen te gebruiken en % voor slechte. Hij stelde zelfs voor om *% te gebruiken voor grappen die zo slecht waren dat ze weer leuk werden. Keith Wright meldde vervolgens dat hij het &-teken veel beter vond; het zou veruit het grappigste teken op het toetsenbord zou zijn: "It looks funny (like a jolly fat man in convulsions of laughter). It sounds funny (say it loud and fast three times). I just know if I could get my nose into the vacuum of the CRT it would even smell funny!"

Temidden van een reeks van dergelijke voorstellen stelde Scott Fahlman voor om de drie tekens :-) te gebruiken. Dit is te lezen, van links naar rechts, als een lachend gezicht; twee ogen, een neus en een lachende mond. In hetzelfde bericht stelde hij de combinatie :-( voor bij berichten met een meer serieuze inhoud. Fahlman introduceerde deze tekens in enkel bericht. Hij introduceerde niet de naam smiley. In de hele discussie komt het woord smiley niet voor. Ook het woord emoticon dat tegenwoordig nogal eens gebruikt wordt, is in deze discussie niet terug te vinden. Wel werd het woord smiley al ver voor deze tijd gebruikt voor, onder andere, cartoon-tekeningen met een lachend gezichtje. De toekenning van de naam smiley aan de tekencombinaties van Fahlman mag op zich dan ook niet als een verrassing komen.

Non-verbale communicatie gesymboliseerd

Dit heen en weer kaatsen van voorstellen laat duidelijk zien dat het probleem van de grap versus de ernst met een fikse dosis humor werd benaderd. Toch was het wel degelijk voor iedereen duidelijk waarom een smiley nuttig kon zijn. In een normale conversatie kunnen mensen elkaar zien. Gebaren, gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal maken daar heel vaak duidelijk of iets serieus genomen moest worden of juist niet. Ook een telefoongesprek is in dat opzicht vaak informatiever dan een bericht op een bulletin board. De toon waarop iets gezegd wordt, is vaak voldoende om een grap van ernst te onderscheiden. Maar in een bericht telt alleen de inhoud. Alle informatie die in normaal gesproken in de non-verbale aspecten van communicatie zit, gaat verloren.

De verspreiding van de smiley

De eerste voorstellen voor het gebruik van een smiley sloegen op een bericht als geheel. Het smiley-teken zou in de onderwerpregel van een bericht moeten worden opgenomen. Toen de smileys werden opgepikt door andere gebruikers op andere bulletin boards en op andere instellingen, werd deze suggestie niet gevolgd. De smileys werden in de berichten zelf gebruikt om individuele uitlatingen te voorzien van een passend label.

Spoedig verschenen ook de eerste lijsten met smileys. Sommigen daarvan waren kleine kunstwerkjes waarin personen als Abraham Lincoln, de paus of zelfs de kerstman in herkend konden worden. Hoewel zulke lijsten zeer vermakelijk waren, en dus redelijk populair, werden ze in de praktijk maar zelden gebruikt. Alleen de twee smiley's van Fahlman, soms onder weglating van de neus - de :-) werd dan :) - en de variant waarin de dubbel punt werd vervangen door een punt-komma - dus ;-), met de ; als knipoog - werden in de praktijk veel gebruikt. De :-( smiley heeft echter nooit de betekenis gekregen die Fahlman er aan wild geven. Het is nooit gebruikt om een ernstig bericht als zodanig te labellen. Het werd al snel tot een symbool voor frustratie, afkeuring en zelfs boosheid.

Dat de smileys snel populair werden betekent niet dat iedereen ze gebruikte. Er waren zelfs felle tegenstanders. Ze vonden de smiley's een armzalig substituut voor een goede schrijfstijl. Shakespeare had per slot van rekening ook geen smileys nodig om zijn bedoelingen duidelijk te maken. De populariteit van de smileys, die tot in deze dagen onverminderd groot is gebleven, laat duidelijk zien dat velen zich verstandig genoeg niet vergelijken met Shakespeare.

Slotwoord

De smileys zijn niet per ongeluk ingevoerd, zoals nog maar al te vaak wordt vermeld. Ze zijn het resultaat van een doelbewust proces om een duidelijk onderscheid te kunnen maken tussen grap en ernst. Dat er tijdens de discussie over de invoering van de smileys veel grappen werden gemaakt, doet aan dit feit niets af.